Cây ba kích: Cây thuốc nam bổ thận, tráng dương

Tổng quan về cây ba kích

Tên gọi, danh pháp

• Tên tiếng Việt: Ba kích, ba kích tím.
• Tên khác: Ba kích thiên, Cây ruột gà, Chày kiằng đòi (Dao), Sáy cáy (Thái), Chổi hoàng kim, Thao tày cáy (Mán), Chầu phóng sì (Tày).
• Tên khoa học: Morinda officinalis How, họ Cà phê (Rubiaceae).

Đặc điểm tự nhiên

Ba kích là một loại cây leo thuộc nhóm thân thảo, có thân mảnh và được bao phủ bởi lớp lông mịn. Khi còn non, thân cây có màu tím, trong khi cành non có cạnh rõ rệt. Lá ba kích mọc đối, dày, cứng với cuống ngắn mang sắc xanh lục. Hoa của cây mọc thành cụm ở đầu cành, có kích thước nhỏ, còn quả có hình cầu, có thể mọc rời hoặc dính liền thành chùm, khi chín chuyển sang màu đỏ.

Phần rễ của ba kích có dạng hình trụ tròn hoặc hơi dẹt, chiều dài từ 3cm trở lên và đường kính trên 0,3cm. Bên ngoài rễ có màu nâu nhạt hoặc nâu xám với nhiều đường vân dọc ngang. Vị của ba kích hơi ngọt pha lẫn chát. 

Ba kích là một loại cây leo thuộc nhóm thân thảo

Khu vực phân bố

Ba kích thường sinh trưởng tự nhiên tại các khu vực ven rừng, trên những đồi rậm, giữa các bụi cây và bãi hoang. Loài cây này phân bố nhiều ở các tỉnh như Quảng Ninh (Hải Ninh, Hồng Quảng), Hà Tây, Phú Thọ, Bắc Ninh, Bắc Giang.

Thu hái, chế biến

Rễ cây có thể thu hoạch quanh năm nhưng thời điểm lý tưởng nhất là vào mùa thu đông. Sau khi thu hái, rễ được làm sạch đất cát, cắt bỏ rễ con, phơi khô đến khi không còn dính tay. Tiếp theo, rễ được đập nhẹ cho dẹt rồi tiếp tục phơi hoặc sấy ở nhiệt độ thấp cho đến khi khô hoàn toàn.

Có nhiều cách chế biến ba kích:

• Ba kích nhục: Ba kích sau khi làm sạch được hấp kỹ hoặc luộc sơ, sau đó khi còn nóng sẽ rút bỏ phần lõi gỗ, cắt thành đoạn nhỏ và đem phơi khô.
• Diêm ba kích nhục: Ba kích sạch được trộn đều với nước muối, sau đó hấp kỹ, rút bỏ lõi gỗ, cắt thành đoạn rồi phơi khô. Tỷ lệ chuẩn là 2 kg muối hòa tan trong lượng nước vừa đủ cho 100 kg Ba kích.
• Chích ba kích: Cam thảo được giã dập, sắc lấy nước và bỏ bã. Ba kích sạch được ngâm trong nước cam thảo, đun đến khi mềm và có thể dễ dàng rút lõi gỗ. Khi còn nóng, rút bỏ lõi, cắt đoạn rồi phơi khô. Tỷ lệ sử dụng là 6 kg Cam thảo cho mỗi 100 kg ba kích.

Có nhiều cách chế biến ba kích khác nhau 

Bộ phận sử dụng

Rễ ba kích là bộ phận sử dụng để làm thuốc.

Thành phần hóa học của ba kích

Rễ ba kích chứa nhiều hợp chất quan trọng, trong đó chủ yếu là anthranoid như tectoquinon, 1-hydroxyl-2,3-dimethyl-anthraquinon.

Bên cạnh đó, rễ ba kích còn có antraglycozid, các hợp chất iridoid như asperulosid, morofficialosid, cùng với đường (fructose, glucose, sucrose, fructo-oligosaccharides), nhựa, axit hữu cơ, phytosterol và một lượng nhỏ tinh dầu, morindin.

Đặc biệt, rễ ba kích tươi chứa vitamin C nhưng khi được sấy khô vitamin C không còn giữ lại.

Công dụng của cây ba kích

Theo y học cổ truyền

Ba kích có vị cay ngọt, tính ấm, tác động vào kinh Can và Thận, giúp bồi bổ thận dương, tăng cường gân cốt, kháng viêm, giảm đau và trừ hàn thấp. Thường được sử dụng để hỗ trợ điều trị các vấn đề như rối loạn sinh lý nam, xuất tinh sớm, kinh nguyệt không đều, tử cung lạnh gây khó thụ thai, đau bụng dưới và đau nhức xương khớp do phong thấp.

Theo y học hiện đại

Nhiều nghiên cứu tại Trung Quốc đã chứng minh những lợi ích của ba kích đối với sức khỏe:

• Oligosacarit có tác dụng bảo vệ DNA tinh trùng khỏi tác động của H2O2, góp phần hỗ trợ điều trị vô sinh. Đồng thời, ba kích được xem như một loại thảo dược tự nhiên giúp cải thiện chức năng sinh sản.
• Các hợp chất anthraquinone trong ba kích có khả năng ức chế quá trình tái hấp thu xương, giúp ngăn ngừa loãng xương.
• Fructo-oligosacarit loại Inulin tinh chế từ ba kích có tác dụng giảm các triệu chứng trầm cảm và hỗ trợ phục hồi tổn thương biểu mô ruột trong thí nghiệm trên chuột.
• Quá trình chế biến với muối có thể giúp tăng khả dụng sinh học của các hoạt chất trong ba kích, nâng cao hiệu quả sử dụng.

Ba kích có công dụng bồi bổ thận dương, tăng cường gân cốt

►Xem thêm: Bồng Nga Truật - Vị thuốc bổ khí huyết, điều trị nhiều chứng 

Cách dùng & liều dùng ba kích

Liều dùng mỗi ngày từ 3 - 9g, thường được sử dụng dưới dạng sắc uống. Để tăng hiệu quả, nhiều người thường kết hợp với các dược liệu khác.

Bài thuốc chữa bệnh từ ba kích

Ba kích thường được phối hợp với nhiều loại dược liệu khác trong các bài thuốc Đông y, giúp hỗ trợ điều trị bệnh hiệu quả. Một số bài thuốc phổ biến từ ba kích bao gồm:

1. Bài thuốc hỗ trợ lợi tiểu

• Chuẩn bị: Ba kích, Ích nhân trí, Tang phiêu tiêu, Thỏ ty tử (lượng vừa đủ)
• Cách thực hiện: Tán mịn các nguyên liệu trên, sau đó cho một ít rượu vào để làm ẩm. Vo hỗn hợp thành những viên nhỏ cỡ hạt bắp. Khi sử dụng, uống 12 viên mỗi lần cùng với rượu pha muối hoặc có thể sắc thành thang để uống.

2. Bài thuốc hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt, trị tử cung lạnh

• Chuẩn bị: Ba kích 120g, Lương khương 20g, Tử kim đằng 640g, Thanh diêm 80g, Nhục quế (đã bỏ vỏ) 160g, Ngô thù du 160g.
• Cách thực hiện: Tán nhỏ tất cả nguyên liệu, trộn đều rồi dùng rượu hồ để hoàn thành viên. Uống 20 viên/ngày cùng với rượu pha muối nhạt.

3. Bài thuốc hỗ trợ trị đau lưng, mỏi gối, gân xương yếu

• Chuẩn bị: Ba kích, Đỗ trọng bắc, Nhục thung dung, Thỏ ty tử, Tỳ giải mỗi vị 400g.
• Cách thực hiện: Đem tất cả nguyên liệu tán thành bột mịn, sau đó hoàn viên. Uống 3 lần/ngày, mỗi lần uống 6g.

4. Bài thuốc hỗ trợ bổ thận, trị thận hư

Cách 1:

• Chuẩn bị: Ba kích, Đảng sâm, Phúc bồn tử, Thỏ ty tử, Thần khúc mỗi vị 300g, Củ mài 600g.
• Cách thực hiện: Tán tất cả nguyên liệu thành bột mịn, trộn đều với mật ong rồi hoàn viên. Uống 2 - 3 lần/ngày, mỗi lần uống 8 - 10g.

Cách 2:

• Chuẩn bị: Ba kích, Cốt toái bổ, Đảng sâm, Nhục thung dung, Long cốt mỗi vị 300g, Ngũ vị tử 150g.
• Cách thực hiện: Tán mịn các nguyên liệu, trộn đều rồi hoàn viên với mật ong. Dùng ngày 2 - 3 lần, mỗi lần 8 - 10g để hỗ trợ tăng cường chức năng thận.

Ba kích thường được phối hợp với nhiều loại dược liệu khác trong các bài thuốc Đông y

Lưu ý khi dùng ba kích chữa bệnh

Dù ba kích mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe và hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý nhưng không phải ai cũng phù hợp để sử dụng. Một số trường hợp có thể gặp tác dụng phụ, khiến tình trạng bệnh nặng hơn. Do đó, nếu bạn thuộc một trong những trường hợp dưới đây, hãy tránh dùng ba kích:

• Sốt nhẹ vào buổi chiều
• Táo bón
• Viêm đường tiết niệu, có cảm giác đau buốt khi tiểu
• Huyết áp thấp
• Nam giới gặp tình trạng chậm xuất tinh, khó xuất tinh khi quan hệ

Thuốc rắn có chứa dược liệu ba kích

Ba kích từ lâu đã được biết đến như một vị thuốc quý, đặc biệt hiệu quả trong hỗ trợ điều trị các bệnh về sinh lý nam giới. Khi kết hợp cùng các dược liệu khác, ba kích càng phát huy công dụng trong việc bổ thận, tráng dương, tăng cường sinh lực và cải thiện sức khỏe tổng thể.

Thay vì mất thời gian tìm kiếm và bào chế dược liệu, hiện nay đã có một sản phẩm tiện lợi, an toàn, giúp người dùng dễ dàng tiếp cận tác dụng của ba kích. Đó là thuốc rắn số 3 Cir Bian Wan với chiết xuất từ dương xuân của các loại rắn độc cùng nhiều thảo dược quý. Sản phẩm được nghiên cứu dành riêng cho nam giới, giúp bổ thận, bổ khí huyết, cải thiện các vấn đề sinh lý như: xuất tinh sớm, suy giảm tinh trùng, yếu sinh lý và suy nhược thần kinh.

Thuốc rắn số 3 Cir Bian Wan

Trên đây là những thông tin chi tiết mà Hàng Thái Chính Hãng muốn gửi đến bạn về ba kích và những lợi ích mà dược liệu này mang lại trong hỗ trợ điều trị bệnh. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tối ưu, cần lưu ý đến liều lượng sử dụng cũng như những trường hợp không nên dùng. Việc sử dụng đúng cách sẽ giúp phát huy tối đa công dụng của ba kích mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe.