Ngưu bàng tử: Thảo dược quý giúp tiêu viêm, mạnh khớp

Tổng quan về ngưu bàng tử

Ngưu bàng tử là một loại dược liệu quý, được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền với nhiều tác dụng có lợi cho sức khỏe. 

Tên gọi, danh pháp

• Tên tiếng Việt: Ngưu bàng (Quả).
• Tên khác: Cây ngưu, bàng, Ngưu bảng, Đại đao tử, Hắc phong tử, Thử niêm tử, Đại lực tử, Á thực, Lệ thực, Bảng ông thái, Tiện khiên ngưu, Biên bức thứ, Mã diệc danh Thử niêm.
• Tên khoa học:  Arctium lappa L. Họ: Asteraceae (Cúc).

Đặc điểm tự nhiên

Ngưu bàng tử là cây thân thảo có tuổi thọ từ 1 - 2 năm, cao từ 1 - 1,5m. Cây có cành phân nhánh với lá lớn hình tim, đường kính lên đến 40 - 50cm. Mặt dưới của lá phủ lớp lông trắng và có cuống dài. Lá cây mọc thành các vòng tại gốc, còn trên thân thì mọc so le. Cụm hoa có hình đầu, mọc ở đầu cành, đường kính từ 2 – 4 cm. Cánh hoa màu tím khá bắt mắt. Quả ngưu bàng tử có hình dáng bế, hơi cong và màu xám nâu. Cây ra hoa vào tháng 6 - 7 và ra quả vào tháng 7 - 8.

Ngưu bàng tử

Khu vực phân bố

Ngưu bàng tử chủ yếu được trồng ở Trung Quốc, lượng cây mọc hoang rất hiếm. Tuy nhiên, vào năm 1967, ngưu bàng tử đã được phát hiện mọc hoang ở vùng cao huyện Bát Xát, Trung Quốc. Tại Việt Nam, ngưu bàng tử bắt đầu được du nhập từ năm 1959 và hiện nay đã được sử dụng rộng rãi trong các bài thuốc chữa bệnh.

Thu hái, chế biến

Quả ngưu bàng tử thường được thu hoạch vào mùa thu, khoảng tháng 8 – 9 khi đã chín. Sau khi hái, quả sẽ được đập lấy hạt và phơi khô. Khi thu hoạch, cần đeo găng tay để tránh bị gai quả đâm vào tay.

Sau khi thu hoạch quả, hạt nên được gieo ngay để có thể nảy mầm tốt hơn. Nếu muốn sử dụng rễ ngưu bàng tử, thời điểm thu hoạch thích hợp là vào mùa xuân của năm thứ hai sau khi gieo hạt, khi cây chưa ra hoa. Rễ được đào lên sẽ được rửa sạch, cắt thành từng miếng dày khoảng 2 cm, đem phơi hoặc sấy khô, bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát để tránh ẩm mốc.

Bộ phận sử dụng

Quả ngưu bàng tử được sử dụng chủ yếu để làm dược liệu, phục vụ trong nhiều bài thuốc. Ngoài quả, một số vùng còn sử dụng rễ cây, được gọi là ngưu bàng căn.

►Xem thêm: Kim ngân hoa - vị thuốc thanh nhiệt, giải độc cơ thể

Thành phần hóa học của ngưu bàng tử

Quả ngưu bàng chứa khoảng 25 - 30% chất béo, bao gồm các glyceride của acid palmitic, acid stearic và acid oleic. Bên cạnh đó, quả còn chứa glucoside actin (C27H34O11.H2O) và alkaloid lappin. Khi actin được thủy phân bằng acid nhẹ sẽ tạo ra arctigenin (C21H24O6) và glucose.

Công dụng của ngưu bàng tử

Ngưu bàng tử không chỉ là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền mà còn được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi trong y học hiện đại:

Theo y học cổ truyền

Ngưu bàng tử là vị thuốc có tính cay, đắng và hành, tác dụng chủ yếu lên hai kinh phế và vị. Có công dụng tán phong nhiệt, thanh nhiệt giải độc, tuyên phế và thấu chẩn.

Ngưu bàng tử thường được sử dụng trong các trường hợp như cảm sốt, sưng vú, sưng đau cổ họng, viêm phổi, viêm tai, giúp thông tiểu, trị thủy đậu, phong chấn, tiêu thũng, tiêu viêm, sát trùng. Bên cạnh đó, ngưu bàng tử còn giúp mụn nhọt đang mưng mủ nhanh vỡ và lành.

Theo y học hiện đại

Ngưu bàng tử hỗ trợ điều trị các bệnh da liễu, đặc biệt là những vấn đề như lở loét, mụn trứng cá và hắc lào. Ngoài ra, ngưu bàng tử còn mang lại hiệu quả trong việc giảm đau và tê bì ở những người mắc các bệnh về xương khớp, giúp cải thiện tình trạng nhức mỏi và tê thấp.

Ngưu bàng tử - vị thuốc quý trong y học cổ truyền

Cách dùng & liều dùng ngưu bàng tử

Ngưu bàng tử có thể dùng riêng lẻ hoặc có thể kết hợp với các loại dược liệu khác. Mỗi ngày nên sắc 6 – 10g ngưu bàng tử để uống.

Bài thuốc chữa bệnh từ ngưu bàng tử

Ngưu bàng tử được sử dụng trong nhiều bài thuốc khác nhau. Dưới đây là một số bài thuốc hiệu quả từ ngưu bàng tử giúp hỗ trợ điều trị các căn bệnh phổ biến.

1. Chữa thủy đậu trong miệng

• Chuẩn bị: Ngưu bàng tử (8g), Cát cánh (6g), Cam thảo (3g).
• Cách thực hiện: Sắc với nước và uống trong ngày.

2. Chữa thủy đậu mọc không khỏi ở trẻ

• Chuẩn bị: Ngưu bàng đã được sao vàng (5g), Kinh giới tuệ (1g), Cam thảo (2g).
• Cách thực hiện: Sắc với 200ml nước cho đến khi còn 50ml thì lấy uống.

3. Trị cảm mạo, phù thũng, phù tay chân

• Chuẩn bị: Ngưu bàng tử (80g)
• Cách thực hiện: Sao vàng ngưu bàng tử rồi đem nghiền thành bột. Hòa tan 8g bột thuốc với nước nóng để uống mỗi ngày, ngày uống 3 lần.

4. Trị cảm lạnh, trúng gió, ho, sốt, họng khô rát, có đờm vàng

• Bài thuốc 1: Bạc hà (5g), Ngưu bàng tử (12g), Thuyền thoái (6g). Sắc thuốc như bình thường và uống mỗi ngày 1 thang.
• Bài thuốc 2: Kim ngân, Liên kiều (mỗi vị 40g); Ngưu bàng tử, Cát cánh, Bạc hà (mỗi vị 24g); Đạm đậu xị, Cam thảo (20g); Hoa kinh giới (16g); Lá tre (4g). Tán thành bột và đem đi hãm với nước sôi, uống như trà. Dùng 3 – 4 lần/ngày, mỗi lần 24g.

5. Dưỡng âm bổ phế, chỉ khái huyết

• Chuẩn bị: A giao (60g); Gạo nếp đã sao (40g); Mã đầu linh (20g); Ngưu bàng tử, chích thảo (10g mỗi vị); Hạnh nhân (6 – 7 g).
• Cách thực hiện: Tán thành bột và đen sắc lấy nước uống, mỗi lần uống khoảng 8g bột.

6. Giảm đau, mát họng

• Chuẩn bị:  Đại hoàng, Phòng phong (12g mỗi vị); Ngưu Bàng tử (16g); Kinh giới tệ (8g); Bạc hà, Cam thảo (4g mỗi vị)
• Cách thực hiện: Sắc với nước và uống mỗi ngày 1 thang.

7. Làm dịu hen suyễn, trừ đờm

• Chuẩn bị: Ngưu bàng tử, Kinh giới (12g mỗi vị); Cam thảo (4g).
• Cách thực hiện: Sắc uống như bình thường

8. Trị phù thận cấp tính

• Chuẩn bị: Ngưu bàng tử (đã sao 3g, dược liệu tươi hoặc phơi khô 3g), Phù bình đã sao khô (6g).
• Cách thực hiện: Tán thành bột, hòa tan với nước nóng rồi uống 3 lần/ngày, mỗi uống uống 5g.

Ngưu bàng tử - thành phần không thể thiếu trong các bài thuốc Đông y

Lưu ý khi dùng ngưu bàng tử chữa bệnh

Khi sử dụng ngưu bàng tử để điều trị bệnh, có một số lưu ý quan trọng mà người dùng cần biết:

• Ngưu bàng tử không nên sử dụng cho những người có tâm tỳ hư hoặc bị tiêu chảy.
• Người có vấn đề về sinh lý yếu cần thận trọng khi sử dụng dược liệu này.
• Thành phần Arctiin trong ngưu bàng tử có thể gây một số tác dụng phụ như: thở yếu, co giật, tê liệt, khó khăn khi di chuyển.

Do đó, trước khi áp dụng các bài thuốc từ ngưu bàng tử, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để đảm bảo an toàn và tránh các tác dụng không mong muốn.

Thuốc rắn có chứa thành phần ngưu bàng tử

Nếu bạn đang gặp phải các vấn đề về da hay cần thanh lọc cơ thể, giải độc gan, thay vì áp dụng những bài thuốc dân gian có thể mất thời gian và lâu có hiệu quả, một lựa chọn tiện lợi và nhanh chóng hơn là sử dụng Thuốc rắn số 1 Ya Jia Tu Tan từ trung tâm Siam Park.

Sản phẩm kết hợp giữa nọc độc của rắn hổ mang chúa với các thảo dược tự nhiên, trong đó có ngưu bàng tử. Có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, đặc trĩ trị, điều trị gout, dị ứng và các bệnh liên quan đến da liễu.

Ngưu bàng tử từ lâu đã được xem là một dược liệu quý trong y học cổ truyền, nổi bật với nhiều công dụng hỗ trợ sức khỏe. Tuy nhiên, trước khi sử dụng các bài thuốc từ ngưu bàng tử, bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ để đảm bảo an toàn và tránh những tác dụng phụ không mong muốn. Để tận dụng tối đa lợi ích của loại dược liệu này, bạn có thể tham khảo các sản phẩm có thành phần ngưu bàng tử, chẳng hạn như thuốc rắn số 1 tại Hàng Thái Chính Hãng.