Thổ phục linh: Vị thuốc đa công dụng trong y học cổ truyền

Tổng quan về thổ phục linh

Thổ phục linh là vị thuốc quý được sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền, được biết đến với giá trị dược liệu cao.

Tên gọi, danh pháp

• Tên tiếng Việt: Thổ phục linh
• Tên gọi khác: khúc khắc, Kim cang, tơ pớt, mọt hoi đòi,...
• Tên khoa học: Smilax glabra Roxb.

Đặc điểm tự nhiên

Thổ phục linh là một loại cây thuốc quý sống lâu năm với thân leo mềm hoặc bò trên mặt đất. Thân cây có thể dài đến 10m, bao phủ bởi những tua cuốn và nhánh không có gai.

Cây có phần thân rễ cứng cáp, hình trụ dẹt, kích thước không đồng đều. Bề mặt thân rễ có màu nâu vàng đặc trưng, lồi lõm, có rễ con và chồi mọc ra. Vỏ rễ có các vẩy còn sót lại và những vết nứt không đều.

Lá có kích thước từ 5 - 10 cm, mọc so le, có màu xanh với ba gân chính rõ rệt. Phiến lá có thể có hình trứng hoặc bầu dục với cuống hình trái tim và đầu nhọn. Mặt trên của lá sáng bóng, trong khi mặt dưới có màu xanh nhạt.

Hoa mọc thành các cụm hay tán nhỏ, gồm 20 - 30 hoa, thường có sắc lục nhạt. Cả hoa đực và cái đều mọc ở kẽ lá và có cuống dài nối vào thân. Bầu hoa hình cầu, nhị không có cuống và bao phấn thuôn.

Quả nhỏ, tròn và mọng nước, mọc thành chùm, có đường kính khoảng 10 mm. Khi còn non, quả có màu xanh, sau đó chuyển dần sang tím, đỏ và cuối cùng là đen khi chín. Mỗi quả chứa 3 - 4 hạt có hình trứng.

Hoa sẽ nở vào khoảng tháng 5 – 6 và quả sẽ nở và khoảng tháng 7 – 10 hằng năm.

Thổ phục linh

Khu vực phân bố

Thổ phục linh là loài thực vật phổ biến ở những khu vực có khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới. Loài thực vật này phân bố chủ yếu các quốc gia Châu Á như Ấn Độ, Trung Quốc và các nước Đông Nam Á. Tại Việt Nam, thổ phục linh được trồng nhiều ở các khu vực đồi núi, nương rẫy thuộc cả ba miền, gồm: Nghệ An, Lạng Sơn, Ninh Bình, Khánh Hòa, Lâm Đồng.

Thu hái, chế biến

Thổ phục linh có thể thu hoạch quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất để thu hoạch là vào mùa hè và mùa thu. Sau khi thu hoạch, phần thân rễ của cây được rửa sạch, loại bỏ rễ con và tạp chất. Có thể sử dụng ngay hoặc ngâm trong nước trước khi thái lát mỏng. Sau đó, đem phơi khô để bảo quản lâu dài. Ngoài ra, còn có một phương pháp truyền thống khác là ủ thân rễ trong khoảng 3 ngày để làm mềm, rồi thái lát và phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Phần rễ hay củ của thổ phục linh thường được sử dụng để làm thuốc.

►Xem thêm: Ngưu bàng tử - thảo dược quý giúp tiêu viêm, mạnh khớp 

Thành phần hóa học của thổ phục linh

Thổ phục linh chứa nhiều hợp chất hữu cơ quý giá, mang lại giá trị dược lý cao. Các nghiên cứu cho thấy, loài cây này giàu saponin, tannin, β-sitosterol và stigmasterol. Bên cạnh đó, thổ phục linh còn chứa các flavonoid như astilbin, neoastilbin, isoastilbin, engeletin và isoengeletin, cùng với tinh bột, tinh dầu, nhựa và acid hữu cơ. Các bộ phận lá và ngọn non của cây cũng chứa nhiều chất dinh dưỡng, bao gồm nước, protein, glucid, chất xơ, vitamin C và caroten.

Công dụng của thổ phục linh

Được xem là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền và hiện đại, thổ phục linh mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe.

Theo y học cổ truyền

Thổ phục linh có vị ngọt nhạt, hơi chát, tính bình và không độc. Tác dụng chủ yếu trên hai kinh là Can và Vị. Có công dụng trừ phong thấp, mạnh gân cốt, thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, giảm đau nhức xương khớp. Ngoài ra, còn được dùng để điều trị các vấn đề về da như mẩn ngứa, mụn nhọt, vẩy nến,...

Theo y học hiện đại

Trong y học hiện đại, thổ phục linh có công dụng:

• Chống viêm, tăng cường miễn dịch

Các nghiên cứu thực nghiệm trên mô hình phù bàn chân chuột cống trắng đã chứng minh tác dụng dược lý của thổ phục linh ở giai đoạn viêm cấp tính và mạn tính. Trong giai đoạn này, thổ phục linh không chỉ giúp kháng viêm mà còn tăng cường hệ miễn dịch, nâng cao tỷ lệ sống sót của chuột qua cơn phản vệ.

Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng thổ phục linh có khả năng chống viêm tương tự các hoạt chất steroid. Đặc biệt, hoạt chất astilbin trong cây giúp ngăn ngừa sự tích tụ acid uric và giảm tình trạng viêm khớp trong bệnh gout, hỗ trợ điều trị hiệu quả các triệu chứng của bệnh này.

• Chữa dị ứng, kháng histamin

Ngoài các tác dụng kháng viêm, thổ phục linh còn được nghiên cứu về khả năng giảm các cơn dị ứng, co giật và khó thở, đặc biệt là trong các tình trạng liên quan đến đường hô hấp. Thí nghiệm tiêm mẫn cảm trên chuột lang đã chứng minh hiệu quả giảm nhẹ các triệu chứng này.

• Hỗ trợ điều trị tiểu đường

Các nghiên cứu ban đầu đã chỉ ra rằng thổ phục linh có tác dụng hỗ trợ hạ đường huyết hiệu quả. Cụ thể, khi thử nghiệm trên chuột nhắt trắng, thổ phục linh giúp tăng độ nhạy cảm của các thụ thể với insulin, từ đó hỗ trợ điều hòa mức đường huyết trong cơ thể.

• Giảm đau nhức cơ xương

Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, khi kết hợp thổ phục linh với các thảo dược khác như ngưu tất, cà dây leo, hy thiêm, có thể đem lại hiệu quả tích cực trong việc điều trị các bệnh lý như thấp khớp. Đặc biệt, hỗn hợp này còn giúp giảm đau nhức và mỏi cơ.

Thổ phục linh - thảo dược Đông y giúp chống viêm, mạnh khớp

Cách dùng & liều dùng thổ phục linh

Thổ phục linh có thể được sử dụng dưới nhiều dạng khác nhau như thuốc sắc, tán bột, cao dán,...Liều dùng thổ phục linh thông thường là từ 15 - 30g mỗi ngày. Để tối ưu hóa hiệu quả, thầy thuốc thường kết hợp thổ phục linh với các thảo dược khác.

Bài thuốc chữa bệnh từ thổ phục linh

Thổ phục linh có thể được kết hợp với nhiều loại thảo dược khác nhau để điều trị nhiều bệnh lý. Dưới đây là một số bài thuốc mà bạn có thể tham khảo:

1. Chữa vẩy nến

• Chuẩn bị: Thổ phục linh (40 - 80g), hạ khô thảo nam (80 - 120g) .
• Cách thực hiện: Sắc các dược liệu chuẩn bị với 500ml nước trong vòng 3 giờ với nhiệt độ 150°C. Khi nước sắc còn lại khoảng 300ml, chia thành 3 - 4 lần uống trong ngày, liên tục trong 2 - 3 tháng.

2. Trừ phong thấp, đau nhức cơ xương

• Bài thuốc 1: Thổ phục linh (20g), ngải cứu (12g), thương nhĩ tử (12g), cỏ nhọ nồi (16g), hy thiêm (16g). Đem các dược liệu này sắc với nước, uống từ 2 - 3 lần mỗi ngày.
• Bài thuốc 2: Thổ phục linh (20g), lá lốt (12g), ngưu tất (12g), hy thiêm (12g). Sắc tất cả dược liệu uống 1 thang/ngày.
• Bài thuốc 3: Thổ phục linh (20g), thiên niên kiện (8g), cốt toái bổ (10g), bạch chỉ (6g), đương quy (8g). Sắc uống 1 thang/ngày.

3. Trị viêm khớp dạng thấp

• Chuẩn bị: Ý dĩ (12g), thổ phục linh (20g), huyết đằng (16g), hoàng bá (12g), tri mẫu (12g), cam thảo (6g), ké đầu ngựa (20g), đan sâm (12g), quế chi (8g), tang chi (12g), phong đều (12g), hy thiêm (20g), ngân hoa (16g), tỳ giải (16g), ngạnh mễ (20g), bạch thược (12g)
• Cách thực hiện: Đem các dược liệu trên sắc với nước, uống trong ngày.

4. Trị mụn nhọt, mề đay, mẩn ngứa

• Bài thuốc 1: Thổ phục linh (15g), sinh địa (20g), kim ngân (20g), cam thảo dây (15g), ké đầu ngựa (15g). Đem sắc với nước, uống 1 thang/ngày, trong 7 ngày.
• Bài thuốc 2: Thổ phục linh (12g), kim ngân hoa (12g), mã đề (10g), cam thảo nam (10g), bồ công anh (12g), ké đầu ngựa (8g), kinh giới (8g). Đem sắc với nước, uống mỗi ngày 1 thang.

5. Lợi tiểu

Sắc 20g thổ phục linh với nước và uống thay nước lọc trong ngày.

6. Chữa rôm sảy

Sắc 30g thổ phục linh cho đến khi thu được hỗn hợp nước đặc rồi pha với nước tắm hàng ngày.

7. Chữa chàm eczema

Tán 50g thổ phục linh thành bột mịn. Mỗi lần sử dụng, lấy một lượng vừa đủ trộn với nước rồi đắp lên vùng da bị chàm.

Thổ phục linh có thể kết hợp với nhiều loại thảo dược khác nhau để điều trị nhiều bệnh lý

Lưu ý khi dùng thổ phục linh chữa bệnh

Thổ phục linh mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, nhưng nếu không sử dụng đúng cách, bạn có thể gặp phải những tác dụng phụ không mong muốn. Dưới đây là một số lưu ý khi sử dụng:

• Liều lượng sử dụng tối đa mỗi ngày là 60g, không được vượt quá.
• Tránh kết hợp với lá chè xanh, chè tươi hay chè khô vì điều này có thể gây ra tình trạng rụng tóc.
• Phụ nữ mang thai, đang cho con bú và trẻ em dưới 12 tuổi không nên sử dụng để tránh ảnh hưởng đến sức khỏe.

Thuốc rắn có chứa thành phần thổ phục linh

Thay vì áp dụng các bài thuốc phức tạp, giờ đây với thuốc rắn số 1 Ya Jia Tu Tan bạn có thể giúp bạn tận dụng được tối đa công dụng của thổ phục linh mà không gặp phải tác dụng phụ.

Thuốc rắn số 1 Ya Jia Tu Tan được sản xuất bởi trung tâm Siam Park với thành phần chính là nọc độc của rắn hổ mang chúa kết hợp với các thảo dược tự nhiên như thổ phục linh, có công dụng:

• Thanh lọc cơ thể và điều trị bệnh táo bón.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến dị ứng và viêm da cơ địa như vẩy nến, vẩy rồng, thối móng, nấm da.
• Phòng ngừa bệnh gan, giải độc cơ thể, tăng cường sức đề kháng.

Thổ phục linh là vị thuốc không còn quá xa lạ trong các bài thuốc Đông y. Tuy nhiên, để phát huy tối đa công dụng của dược liệu và tránh những tác dụng phụ không mong muốn, bạn có thể tham khảo sử dụng các sản phẩm có chứa thổ phục linh như thuốc rắn số 1 Ya Jia Tu Tan tại Hàng Thái Chính Hãng.