Râu mèo: Công dụng, cách dùng và bài thuốc trị bệnh hiệu quả 

Tổng quan về cây râu mèo

Tên gọi, danh pháp

• Tên tiếng Việt: Râu mèo.
• Tên khác: Cây mao trao thảo, cây bông bạc.
• Tên khoa học: Orthosiphon Stamineus Benth.

Đặc điểm tự nhiên

Râu mèo là một loại cây thân thảo nhiệt đới, có chiều cao trung bình khoảng 30cm, một số cây có thể cao lên đến 60cm. Thân cây ít phân nhánh, dọc theo thân có rãnh và mép, bề mặt được bao phủ bởi lớp lông mịn. Khi còn non, thân cây có màu xanh, sau đó dần chuyển sang màu tím khi trưởng thành.

Lá cây mọc đơn lẻ hoặc theo cặp đối xứng, cuống ngắn. Phiến lá dài khoảng 5cm, rộng từ 2-3cm, với phần mép có răng cưa chiếm khoảng 2/3 chiều dài. Cả hai mặt lá đều có màu xanh đậm, trong khi các gân chính được bao phủ bởi lớp lông mịn.

Hoa mọc thành chùm ở đầu cành và ngọn cây, gồm 6-10 vòng, mỗi vòng có 6 bông hoa màu trắng hoặc tím. Nhụy và bao phấn vươn dài ra ngoài, gấp đôi chiều dài cánh hoa. Lá bắc có hình trứng, đài hoa chia thành 5 răng, trong đó phần hàm trên rộng. Cánh hoa có dạng ống hẹp, dài khoảng 2 cm, hơi cong, phần môi trên phân thành 3 thùy. Râu mèo có hương thơm đặc trưng, vị hơi mặn và đắng nhẹ.

Quả có hình vuông, kích thước nhỏ, bề mặt hơi nhăn nheo.

Râu mèo là cây thân thảo nhiệt đới

Khu vực phân bố

Loại thảo dược này sinh trưởng tự nhiên phổ biến tại Indonesia, Ấn Độ, Thái Lan, Malaysia và các quốc gia thuộc khu vực Đông Dương. Tại Việt Nam, cây được tìm thấy rải rác ở các tỉnh như: Cao Bằng, Ba Vì, Thanh Hóa, Lâm Đồng, Ninh Thuận,...

Dù được trồng rộng rãi nhưng mỗi năm nước ta vẫn phải nhập khẩu một lượng lớn dược liệu râu mèo do nguồn cung trong nước chưa đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng.

Thu hái, chế biến

Râu mèo thường được thu hoạch vào khoảng tháng 9 hằng năm, khi cây phát triển tốt nhưng chưa quá già hoặc quá non. Thời điểm lý tưởng nhất là ngay trước giai đoạn cây bắt đầu ra hoa.

Sau khi thu hái, cây được cắt thành từng đoạn nhỏ, rửa kỹ nhiều lần để loại bỏ tạp chất, sau đó mang đi phơi khô.

Bộ phận sử dụng

Toàn bộ cây được sử dụng làm dược liệu, sau khi rửa sạch để loại bỏ tạp chất sẽ được thái nhỏ rồi đem phơi dưới nắng hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học của râu mèo

Theo nhiều nghiên cứu, cây râu mèo chứa nhiều thành phần hóa học phong phú và đa dạng, bao gồm:

• Tinh dầu (0,2% - 0,6%), tanin (5% - 6%), ancaloit, saponin, dầu béo, glucoza (5%).
• Các glycosid như kaempferol 3-O-β-glucoside, quercetin 3-O-β-glucoside, escin; cùng với orthosiphon, betaine, flavonoid, choline, triterpenoids.
• Axit hữu cơ như axit glicozit, axit xitric, axit tartaric,...
• Khoảng 12% muối vô cơ, đặc biệt là muối kali.

Công dụng của cây râu mèo

Theo y học cổ truyền

• Tính vị: Ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát.
• Kinh lạc: Ảnh hưởng đến kinh thận và kinh bàng quang.
• Công dụng: Thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu, hạ hỏa, giảm đau,...
• Chủ trị: Hỗ trợ điều trị sỏi thận, tiểu tiện khó, phù nề, đau khớp, bệnh gút, rối loạn tiêu hóa,…

►Xem thêm bài viết: Thiên niên kiện - Vị thuốc “khắc tinh” của bệnh xương khớp

Theo y học hiện đại

Theo nghiên cứu, cây râu mèo mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe:

• Lợi tiểu, hỗ trợ đào thải nước tiểu: Nhờ chứa flavonoid, râu mèo giúp kích thích bài tiết nước tiểu, giảm tình trạng phù nề.
• Hỗ trợ điều trị sỏi thận, gút: Hoạt chất orthosiphon giúp duy trì urat và axit uric ở dạng hòa tan, đồng thời thúc đẩy đào thải oxalat.
• Hạ đường huyết: Râu mèo có khả năng kích thích gan sản sinh glycogen, góp phần kiểm soát lượng đường trong máu.
• Chống oxy hóa: Nhờ hàm lượng flavonoid cao, râu mèo giúp trung hòa các gốc tự do, tăng cường sức đề kháng.
• Giảm đau: Hỗ trợ giảm đau nhức xương khớp, tê bì chân tay.
• Kháng khuẩn: Ngăn chặn sự phát triển của các vi khuẩn như Streptococcus, Staphylococcus aureus,...
• Chống viêm, hạ sốt: Ức chế hoạt động của các đại thực bào, giúp giảm viêm và tăng cường miễn dịch.
• Bảo vệ gan: Chiết xuất methanol từ lá râu mèo có tác dụng bảo vệ gan khỏi tổn thương do dùng quá liều paracetamol.

Cây râu mèo giúp thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu

Cách dùng & liều dùng cây râu mèo

Râu mèo có thể được sử dụng theo nhiều phương pháp và liều lượng khác nhau, tùy theo mục đích điều trị. Dược liệu này có thể dùng ở dạng sắc uống, tán bột pha nước, cao lỏng, thuốc bôi hoặc pha trà.

• Toàn cây khô: Sử dụng từ 30-50g mỗi ngày.
• Lá tươi: Sử dụng từ 5-12g/ngày.
• Cao lỏng: Sử dụng từ 3-5g/ngày.
• Nước râu mèo: Pha như trà với 0,5 lít nước sôi, hãm trong 10 phút, chia làm 2 lần uống mỗi ngày. Sử dụng liên tục 10 ngày, sau đó nghỉ 2-4 ngày trước khi tiếp tục.

Bài thuốc chữa bệnh từ cây râu mèo

Dưới đây là một số bài thuốc ứng dụng cây râu mèo trong hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh khác nhau:

1. Hỗ trợ điều trị sỏi tiết niệu (sỏi nhỏ)

Bài thuốc 1

• Chuẩn bị: Râu mèo khô (khoảng 6 - 10g).
• Cách thực hiện: Rửa sạch, hãm với 500ml nước sôi trong khoảng 10 phút như pha trà. Chia làm 2 lần uống trong ngày, trước bữa ăn khoảng 15 – 20 phút khi nước thuốc còn ấm. Duy trì trong 10 ngày, sau đó nghỉ 4 ngày rồi tiếp tục liệu trình nếu cần.

Bài thuốc 2

• Chuẩn bị: Râu mèo (30g), thài lài (30g), chó đẻ răng cưa (30g).
• Cách thực hiện: Sắc tất cả nguyên liệu với 800ml nước trên lửa nhỏ đến khi cạn còn 250ml. Uống khi còn ấm, trước bữa ăn. Kiên trì sử dụng trong 5 – 10 ngày.

2. Cải thiện tiểu buốt, tiểu rắt

• Chuẩn bị: Râu mèo tươi (40g), thài lài trắng (30g).
• Cách thực hiện: Rửa sạch nguyên liệu, sắc cùng 750ml nước trên lửa nhỏ. Khi nước gần sôi, thêm 6g hoạt thạch vào. Chia nhỏ uống trong ngày khi còn ấm. Nếu sau 5 ngày tiểu tiện trở lại bình thường thì ngưng dùng thuốc.

3. Kiểm soát đường huyết 

• Chuẩn bị: Râu mèo tươi (50g), cây khổ qua (50g), cây xấu hổ (6g).
• Cách thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu, sắc với 800ml nước cho đến khi còn 250ml. Uống khi còn ấm, duy trì đều đặn 1 thang/ngày trong vòng 1 tháng, sau đó kiểm tra lại chỉ số đường huyết.

4. Trị tiểu ra sỏi, ra máu

• Chuẩn bị: Râu mèo (40g), thài lài trắng (30g).
• Cách thực hiện: Sắc với 600ml nước đến khi còn 300ml, sau đó cho thêm 6g hoạt thạch vào khuấy đều. Mỗi ngày uống 3 lần, uống liên tục trong 5 – 7 ngày.

5. Trị viêm thận gây phù thũng

• Chuẩn bị: Râu mèo (30g), mã đề (30g), bạch hoa xà thiệt thảo (30g).
• Cách thực hiện: Sắc chung với 1 lít nước, đun đến khi còn một nửa. Uống trong ngày khi còn ấm.

6. Giảm viêm đường tiết niệu

• Chuẩn bị: Râu mèo (30g), chó đẻ răng cưa (30g), thài lài (30g).
• Cách thực hiện: Rửa sạch dược liệu, sắc cùng 800ml nước trên lửa nhỏ trong khoảng 15 phút. Chia đều uống trong ngày, duy trì trong 7 ngày liên tục.

7. Trị viêm thận mạn tính, viêm bàng quang, viêm khớp, viêm ruột

• Chuẩn bị: Râu mèo (40g), rễ ý dĩ (30g), tỳ giải (30g).
• Cách thực hiện: Đem sắc với 500ml nước đến khi còn một nửa. Mỗi ngày dùng 1 thang khi thuốc còn ấm, duy trì trong 3 tuần, sau đó nghỉ 1 tuần theo dõi rồi tiếp tục nếu cần.

8. Trị viêm thận do dương suy

• Chuẩn bị: Râu mèo (16g), tô mộc (12g), rễ tranh (12g), rễ ruột gà (12g), mã đề (20g), cỏ xước (16g).
• Cách thực hiện: Sắc tất cả nguyên liệu với 500ml nước trên lửa nhỏ đến khi còn 200ml. Chia làm 2 lần uống trước bữa ăn, mỗi ngày dùng 1 thang.

9.Trị táo bón kéo dài

• Chuẩn bị: Cỏ lưỡi rắn (30g), râu mèo (30g), cây chó đẻ (30g), cỏ mực (30g), atiso (20g).
• Cách thực hiện: Sắc với 1 lít nước đến khi còn khoảng 600ml. Uống trong ngày khi còn ấm. Dùng liên tục 3 tuần, nghỉ 1 tuần rồi tiếp tục thêm 1 tháng nếu cần.

10. Trị viêm gan siêu vi

• Chuẩn bị: Râu mèo (30g), cây chó đẻ (30g), cỏ mực (30g), cỏ lưỡi rắn (30g), atiso (20g).
• Cách thực hiện: Sắc với 1 lít nước trên lửa nhỏ, đun đến khi nước rút còn 750ml. Chia uống trong ngày. Dùng liên tục 3 tuần, nghỉ 1 tuần rồi tiếp tục trong vài tháng.

Dân gian có nhiều bài thuốc ứng dụng cây râu mèo để trị bệnh

Lưu ý khi dùng râu mèo chữa bệnh

Loại thảo dược này nhìn chung an toàn khi sử dụng với liều lượng hợp lý. Tuy nhiên, nếu dùng lâu dài với liều cao, nó có thể ảnh hưởng đến sự cân bằng ion và hoạt động của một số enzym trong cơ thể. Đặc biệt, phụ nữ mang thai, nhất là trong tam cá nguyệt đầu tiên, nên thận trọng khi sử dụng.

Thuốc rắn có chứa thành phần râu mèo

Râu mèo từ lâu đã được biết đến với nhiều công dụng quý như lợi tiểu, hỗ trợ điều trị sỏi thận, viêm đường tiết niệu và ổn định đường huyết. Tuy nhiên, việc tự sắc râu mèo uống tại nhà tiềm ẩn nhiều rủi ro nếu không kiểm soát đúng liều lượng. Sử dụng sai cách có thể gây mất cân bằng ion trong cơ thể, ảnh hưởng đến chức năng thận và hệ tiêu hóa. 

Thay vì tự sắc râu mèo, thuốc rắn số 3 Cir Pien là lựa chọn an toàn và hiệu quả hơn. Đây là bài thuốc Đông y bào chế từ dương xuân rắn, râu mèo kết hợp cùng nhiều dược liệu quý, giúp bổ thận, bổ khí huyết, cải thiện yếu sinh lý, xuất tinh sớm, tinh dịch kém, suy nhược thần kinh ở nam giới. Ngoài ra, thuốc còn hỗ trợ giảm căng thẳng, rối loạn tiền đình, mất ngủ, hay quên, tóc bạc sớm, giúp phái mạnh duy trì phong độ dài lâu.

Râu mèo là một dược liệu quen thuộc trong dân gian, được sử dụng rộng rãi nhờ vào những lợi ích đa dạng đối với sức khỏe. Tuy nhiên, để phát huy tối đa công dụng của thảo dược này và hạn chế tác dụng phụ, người dùng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.