Cúc tần: Khám phá công dụng chữa bệnh ít ai ngờ

Tổng quan về cây cúc tần

Tên gọi, danh pháp

• Tên tiếng Việt: Cúc tần
• Tên khác: Cây từ bi, nan luật, lức, lức ấn.
• Tên khoa học: Pluchea indica (L.) Less.

Đặc điểm tự nhiên

Cây cúc tần có kích thước nhỏ, cao khoảng 2 - 3m, cành mảnh, ban đầu có lớp lông mỏng bao phủ, sau đó trở nên nhẵn.

Lá cây có gân hình bầu dục, đầu hơi nhọn, phần gốc thuôn dài, mép có răng cưa. Mặt dưới phủ lớp lông mịn, phiến lá dài khoảng 4 - 5cm, rộng khoảng 1 - 2,5cm. Hoa tập trung thành cụm và mọc theo dạng ngù ở ngọn.

Hoa hình đầu, cuống ngắn, có màu tím nhạt, thường mọc thành cụm 2 - 3 bông. Lá bắc được sắp xếp thành 4 - 5 lớp, hoa lưỡng tính nhiều, mào lông có màu trắng hơi đục. Tràng hoa cái thanh mảnh, có 4 răng nhỏ. Tràng hoa lưỡng tính có phần đỉnh phình to, chia thành 5 thùy. Hoa có 5 nhị, bao phấn có tai và hình dạng tựa cây dùi, bầu hơi phủ lông. Quả bế có hình trụ - thoi với 10 cạnh.

Cây cúc tần thường ra hoa và kết quả vào tháng 12. Tơ hồng phát triển và bám vào thân cây để sinh trưởng.

Cây cúc tần

Khu vực phân bố

Cúc tần là loài cây mọc hoang và được trồng phổ biến tại nhiều tỉnh thành ở nước ta. Cúc tần thường sinh trưởng ở các khu vực đất thấp ven sông, vùng đất ngập nước, đầm lầy nước lợ, ven biển và những nơi có độ mặn cao như rừng ngập mặn hay bãi triều. Ngoài ra, loài cây này cũng có thể được tìm thấy trong các khu rừng sâu trong đất liền.

Thu hái, chế biến

Lá và rễ cây có thể thu hoạch quanh năm, trong đó lá non và lá bánh tẻ thường được thu hái trước thời điểm cây ra hoa. Sau khi thu hái, các bộ phận này được làm sạch, phơi hoặc sấy khô để bảo quản và sử dụng lâu dài.

Bộ phận sử dụng

Toàn bộ cây cúc tần đều được sử dụng trong y học.

Thành phần hóa học của cúc tần

Toàn bộ cây cúc tần chứa tinh dầu, có hương thơm đặc trưng giống ngải cứu.

Trong 100g cúc tần tươi có: 5,7g protein, 1g lipid, 5,1g chất xơ, 2,3g khoáng chất, 179mg canxi, 2,3mg photpho, 0,5mg sắt, 4,6g caroten và 15mg vitamin C.

Công dụng của cây cúc tần

Theo y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, lá và cành non của cây cúc tần thường được dùng để sắc uống hoặc xông nhằm hạ sốt, hỗ trợ tiêu hóa và điều trị bệnh lỵ. Ngoài ra, người ta còn giã nát lá và cành non, trộn với một ít rượu, sao nóng rồi đắp lên vùng thận để giảm đau nhức, mỏi lưng. Rễ cây cũng có công dụng tương tự như lá và cành non.

Cúc tần có vị ngọt hơi đắng, mùi thơm đặc trưng, tính mát, giúp thanh nhiệt, giải cảm, tán phong nhiệt, tiêu độc, giáng hỏa, sáng mắt, lợi tiểu, tiêu đờm và hỗ trợ làm tan ứ huyết.

Lá, cành non và rễ của cây cúc tần được sử dụng để hỗ trợ điều trị cảm mạo, sốt không toát mồ hôi, đau nhức cơ thể do phong thấp, tê bại, nhức mỏi gân xương. Ngoài ra, dược liệu này còn có tác dụng thúc đẩy tiêu hóa, giúp chữa bệnh lỵ, viêm họng, phù thũng, tiểu ít và có thể hỗ trợ điều trị sốt rét.

Để hỗ trợ điều trị cảm sốt, có thể sử dụng lá tươi cúc tần kết hợp với các loại lá như tre, bưởi, sả, chanh, hương nhu để nấu nước xông. Ngoài ra, nước nấu từ lá tươi cúc tần cũng có thể dùng để tắm, giúp cải thiện tình trạng ghẻ ngứa.

Lá và cành non của cây cúc tần thường được dùng để sắc uống hoặc xông

Theo y học hiện đại

Theo các tài liệu quốc tế, rễ và lá cúc tần có tác dụng làm se, hạ nhiệt và thường được sử dụng dưới dạng nước sắc để kích thích tiết mồ hôi, hỗ trợ điều trị sốt. Ngoài ra, nước ép từ lá cũng được dùng để chữa bệnh lỵ.

Một số tác dụng dược lý của lá và rễ cúc tần:

• Thử nghiệm gây phù chân trên chuột cống trắng: Cúc tần có khả năng kháng viêm mạnh.
• Thử nghiệm gây u hạt dưới da chuột cống trắng: Cúc tần có tác dụng chống viêm mạn tính ở mức độ nhẹ.
• Thử nghiệm trên  tuyến ức chuột cống non: Cúc tần có khả năng làm thu nhỏ tuyến ức.
• Thử nghiệm trên mô hình gây sốt: Cúc tần có  tác dụng hạ nhiệt đáng kể.
• Thử nghiệm trên mô hình quặn đau do acid acetic: Cúc tần giúp giảm đau hiệu quả.

►Xem thêm bài viết về dược liệu: Bằng lăng nước

Cách dùng & liều dùng cúc tần

Sử dụng dưới dạng thuốc sắc với liều lượng 6 - 8g mỗi ngày. Khi dùng ngoài, không giới hạn liều lượng.

Bài thuốc chữa bệnh từ cúc tần

Cúc tần không chỉ là một loại cây quen thuộc trong đời sống mà còn được biết đến với nhiều công dụng chữa bệnh hữu ích. Dưới đây là những bài thuốc từ cúc tần giúp bạn tận dụng tối đa dược tính của loài cây này.

1. Chữa cảm sốt

• Chuẩn bị: Cúc tần 20g, lá tre 20g, bạc hà 20g, kinh giới 20g, tía tô 20g, cát căn 20g, cúc hoa 5g, địa liền 5g.
• Cách thực hiện: Tán thành bột mịn hoặc vo viên. Uống 2 - 3 lần/ngày, mỗi lần từ 4 - 6g.

2. Trị cảm sốt, đau đầu, ho, không toát mồ hôi

• Chuẩn bị: Cúc tần (2 nắm), lá sả (1 nắm), lá chanh (1 nắm).
• Cách thực hiện: Nấu nước xông, đồng thời uống nước sắc khi còn nóng. Trùm chăn để cơ thể toát mồ hôi giúp giải cảm.

3. Trị đau nhức gân xương, đau lưng

• Chuẩn bị: Rễ cúc tần 20g, rễ xấu hổ 20g, rễ bưởi bung 20g, rễ đinh lăng 10g, cam thảo dây 10g.
• Cách thực hiện: Sắc nước uống hàng ngày để giảm đau nhức, tăng cường lưu thông khí huyết.

4. Trị đau nhức xương khớp, thấp khớp 

• Chuẩn bị: Rễ cúc tần 15-20g, rễ bưởi bung 20g, rễ trinh nữ 20g, cam thảo dây 10g, rễ đinh lăng 10g.
• Cách thực hiện: Sắc thuốc uống liên tục trong 5 - 7 ngày giúp giảm đau do thấp khớp và tăng cường sức khỏe xương khớp.

5. Trị nhức mỏi gân xương, đau lưng

• Chuẩn bị: Rễ cúc tần 20g, củ ráy dại (sao bỏ vỏ) 8g, rễ bưởi bung 12g, lá tía tô 8g, kinh giới 8g, gừng tươi 8g.
• Cách thực hiện: Sắc uống khi còn nóng. Nếu sốt không ra mồ hôi, kết hợp xông hơi để hỗ trợ điều trị.

6. Trị gãy xương

• Chuẩn bị: Bột lá cúc tần 200g, bột lá ngải cứu 100g, sáp ong 100g, bột quế chi 40g, bột đại hồi 20g, dầu thầu dầu vừa đủ.
• Cách thực hiện: Đun nóng dầu Thầu dầu, cho sáp ong vào khuấy tan, sau đó trộn đều với bột dược liệu thành hỗn hợp cao đặc. Để nguội, đắp lên vùng xương gãy và băng lại. Thay thuốc sau mỗi 2 ngày.

7. Cao dán trị bong gân, chấn thương, sai khớp 

• Chuẩn bị: Ngải cứu, cúc tần, tinh dầu hồi, quế, menthol, camphor, keo cao su.
• Cách thực hiện: Nấu cao từ các dược liệu trên, sau đó trộn với hỗn hợp keo cao su để tạo cao dán trị bong gân, sai khớp.

8. Kháng khuẩn vết thương

• Chuẩn bị: Lá cúc tần 40g, lá xạ can 20g.
• Cách thực hiện: Giã nhuyễn hai loại lá, đắp lên vùng vết thương bị lở loét giúp kháng khuẩn, hỗ trợ làm lành nhanh chóng.

Cúc tần được biết đến với nhiều công dụng chữa bệnh hữu ích

Lưu ý khi dùng cúc tần chữa bệnh

Cúc tần được biết đến với nhiều công dụng hỗ trợ điều trị bệnh, tuy nhiên, hiệu quả của các bài thuốc từ loại cây này vẫn chưa được khoa học xác nhận đầy đủ. Do đó, người bệnh cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng để đảm bảo an toàn và hiệu quả.

Thuốc rắn có chứa thành phần cúc tần

Thuốc rắn số 3 Cir Pien là sự kết hợp hoàn hảo giữa dương xuân rắn độc và các dược liệu quý, trong đó có cúc tần. Nhờ vào đặc tính kháng viêm, bổ gân cốt của Cúc tần, sản phẩm giúp cải thiện các vấn đề về xương khớp. Tuy nhiên, công dụng chính của thuốc rắn số 3 Cir Pien vẫn là giúp quý ông lấy lại phong độ, nâng cao sinh lực, mang đến những phút giây thăng hoa trọn vẹn.

Cúc tần là một loại cây gần gũi với người Việt Nam và được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian. Tùy vào cách chế biến, liều lượng và bộ phận sử dụng, dược tính của cây có thể mang lại những tác dụng khác nhau. Vì vậy, trước khi sử dụng, người dùng nên tìm hiểu kỹ để đảm bảo hiệu quả và an toàn.