Nọc rắn hổ mang: Ứng dụng trong Đông y và Tây y

Tổng quan về nọc rắn hổ mang

Tên gọi, pháp danh

• Tên tiếng Việt: Nọc rắn hổ mang
• Tên khác: Nọc rắn hổ mang khô
• Tên khoa học: Naja-naja L., Naja hannah Cantor thuộc họ Elapidae (Họ rắn hổ)

Đặc điểm tự nhiên

Rắn hổ mang (Naja naja L.)

Miền Nam gọi là hổ đất, miền Bắc gọi là hổ mang, hổ trâu, thuộc họ Elapidae (họ rắn hổ). Trong tiếng Pháp được gọi là "cobra" hoặc "serpent à lunette" (rắn mang kính, nhãn kính xà).

Loài rắn này có thân dài đến 2m, màu sắc có thể thay đổi nhưng thường gặp nhất là màu nâu đen. Khi tức giận, rắn hổ mang sẽ nâng cao phần đầu, phần thân trên đứng thẳng và xòe rộng cổ, phát ra tiếng phì phì đặc trưng. Đặc biệt, trên cổ chúng thường có một đốm trắng lớn hình mặt trăng (rõ ở những cá thể rắn non và ít rõ ở rắn trưởng thành).

Ở Ấn Độ và một số khu vực tại Việt Nam, có những cá thể rắn với hai đốm trắng trên cổ gần nhau giống như hai mắt kính nên được gọi là "rắn đeo kính." Phần dưới đầu và cổ của chúng có màu trắng, được phân tách rõ rệt với màu sẫm của thân bằng một vạch đen và một vạch sáng hơn. Vảy quanh cổ có từ 21 đến 35 hàng, trong khi ở giữa thân có từ 17 đến 25 hàng vảy.

Rắn hổ mang thường rất nhạy cảm, dễ nổi giận và sẵn sàng tự vệ quyết liệt khi bị tấn công nhưng nếu không bị trêu chọc chúng thường chọn cách trốn tránh. Loài rắn này hoạt động cả ngày lẫn đêm nhưng thời gian kiếm ăn chủ yếu là vào ban đêm.

Rắn hổ mang chúa (Naja hannah Cantor)

Rắn hổ mang chúa, hay còn được gọi là đại nhân kính xà, thuộc nhóm rắn có kích thước lớn nhất trong họ rắn hổ. Tại nhiều nơi, chúng được gọi là "King cobra," "Naja bungare-hamadryas" hay "Ophiophage."

Loài rắn này có chiều dài từ 4 - 5m, chiều dài trung bình khoảng 3,4m. Ban ngày, rắn hổ mang chúa thường trú ẩn trong các hốc cây và chỉ hoạt động vào ban đêm. Vì vậy, chúng hiếm khi cắn người trừ khi môi trường sống bị xâm phạm, chẳng hạn như trong quá trình khai hoang.

Không giống như rắn hổ mang thông thường, phần cổ của rắn hổ mang chúa xòe ít hơn và không có đốm trắng. Rắn trưởng thành có màu sẫm đồng nhất, trong khi những cá thể non thường có các vạch ngang sáng và hẹp hơn. Số vảy quanh cổ dao động từ 17 đến 21 hàng, còn ở giữa thân có 15 hàng vảy.

Rắn hổ mang 

Khu vực phân bố

Rắn hổ mang thường xuất hiện dọc các con sông như: Hoàng Hà, bãi Trung Hà, Tứ Tổng, chúng sống ở những đống gạch, bụi tre, bờ đê. Ngoài ra, rắn hổ mang còn tìm thấy ở ven bờ sông Phả Lai (Hà Bắc), Hát Mông (Hà Tây), chúng sống ở những hang cao ráo, sạch sẽ.

Thu hái, chế biến

Quá trình lấy nọc rắn được thực hiện bằng cách để rắn cắn vào miệng đĩa petri, sau đó nhẹ nhàng xoa và bóp hai tuyến nọc nằm sau tai rắn. Lưu ý, không nên bóp quá mạnh vì sẽ làm nọc lẫn tạp chất như nước dãi hoặc máu, làm giảm chất lượng.

Khi vừa lấy, nọc rắn có dạng lỏng, hơi sánh, màu vàng nhạt. Để bảo quản, nọc có thể được làm đông khô hoặc sấy khô trong bình chứa silicagel. Nọc khô có thể giữ được hoạt tính hàng chục năm và được sử dụng để chế tạo thuốc hoặc xuất khẩu. Đối với mục đích nghiên cứu, mỗi lần vắt nọc có thể thu được đến 1g nọc độc.

Bộ phận sử dụng

Nọc rắn hổ mang.

►Xem thêm: Mật rắn có tốt không? Có tác dụng gì?

Nọc độc rắn có chất gì?

Thành phần chính trong nọc độc rắn không phải là các chất ancaloit hay glucozit mà chủ yếu là các enzyme như protease, phospholipase hoặc các phức chất có khả năng tác động lên hệ thần kinh, máu và thành mạch máu.

Nọc độc hình thành trong tuyến nọc độc nằm sau ổ mắt, trong đó cobratoxin - một loại chất trắng vàng nhạt, tan trong nước, là thành phần chính của nọc rắn hổ mang Naja tripudians. Riêng nọc của rắn hổ mang chúa chứa cytotoxin và neurotoxin, bao gồm alpha-neurotoxin và độc tố ba ngón tay (3FTx), có tác động mạnh lên hệ thần kinh và tim mạch.

Ngoài ra, lượng kẽm (Zn) cao trong nọc độc đóng vai trò xúc tác cho các enzyme, góp phần tăng hiệu lực độc tính. Một số thí nghiệm còn cho thấy nọc rắn có thể gây giải phóng histamin khi tiêm vào cơ thể chuột bạch hoặc mèo. Đáng chú ý, khí sunfuarơ (SO₂) có thể làm mất tác dụng của chất neurotoxin trong nọc rắn.

Nọc độc rắn có tác dụng gì?

Theo y học cổ truyền

Từ lâu, rắn hổ mang đã được xem là một vị thuốc quý trong y học cổ truyền, đặc biệt trong điều trị các bệnh lý liên quan đến xương khớp. Theo tài liệu “Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam” của Giáo sư Đỗ Tất Lợi, nọc rắn hổ mang có tác dụng giảm đau (chỉ thống), hỗ trợ hiệu quả cho các trường hợp viêm khớp, thấp khớp, tê liệt và đau nhức mãn tính. 

Đặc biệt, cao thuốc chế từ nọc rắn được đánh giá là một trong những bài thuốc Đông y hàng đầu trong điều trị các bệnh xương khớp. Không chỉ dừng lại ở tác dụng với hệ vận động, các bài thuốc từ nọc rắn hổ mang còn được biết đến với khả năng cải thiện sinh lực và sức khỏe toàn diện, đặc biệt được nam giới tin dùng.

Theo y học hiện đại

Nọc rắn hổ mang từ lâu đã được ứng dụng rộng rãi trong y học hiện đại. Hiện nay, nọc rắn thường được chế biến thành các sản phẩm như cao dán hoặc cao bôi ngoài, chuyên trị các bệnh lý như viêm khớp, viêm dây thần kinh và thấp khớp. Không chỉ dừng lại ở đó, nọc rắn còn có tác dụng ức chế sự phát triển của một số loại tế bào ung thư, đồng thời hỗ trợ hạ huyết áp hiệu quả cho bệnh nhân mắc bệnh cao huyết áp.

Nọc rắn hổ mang chuyên trị các bệnh lý như viêm khớp, viêm dây thần kinh và thấp khớp

Nọc độc rắn để làm gì?

Nọc rắn thường được sử dụng để làm thuốc tiêm hoặc cao dán

Thuốc tiêm

Nọc rắn hổ mang đã được chứng minh có tác dụng giảm đau kéo dài mà không gây nghiện, đặc biệt hữu ích trong việc điều trị đau do ung thư. Mỗi ống 1ml chứa 0,1mg nọc rắn khô hòa tan trong thanh huyết mặn đẳng trương. Các thí nghiệm cho thấy nọc rắn có thể được sử dụng trong điều trị đau mãn tính, với liều khởi đầu 0,5ml tương đương 0,05mg nọc rắn. Liều này tương đương với lượng nọc cần thiết để giết chết một con chuột 25g.

Khi sử dụng nọc rắn, tiêm dưới da hoặc tiêm bắp là phương pháp an toàn. Tuyệt đối không tiêm vào mạch máu và không sử dụng cồn i-ốt để sát trùng da vì cồn có thể làm giảm tác dụng của nọc. Việc tiêm thuốc cần tuân thủ khoảng cách 7 - 8 ngày một lần, và nếu bệnh nhân có thể chịu được, liều có thể tăng dần lên đến 1ml mỗi lần. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân không chịu được thuốc, cần ngừng điều trị.

Cao dán

Cao dán nọc rắn là phương pháp điều trị bệnh phong thấp được nhiều người bệnh tin dùng nhờ khả năng giảm đau và cải thiện tình trạng viêm khớp. Để sử dụng cao dán hiệu quả, người bệnh cần thực hiện một số bước chuẩn bị đơn giản. Trước tiên, cần làm sạch vùng da cần dán, sau đó để da khô hoàn toàn. Tiếp theo, bóc lớp bảo vệ bên ngoài và dán miếng cao lên vùng đau nhức. Mỗi ngày, cao dán nên được thay 1 - 2 lần, mỗi lần cách nhau từ 12 - 24 tiếng.

Để đạt được hiệu quả tối ưu, người bệnh cũng cần lưu ý sử dụng đúng tần suất và theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Bài thuốc chữa bệnh từ nọc rắn hổ mang 

Thuốc xoa chứa nọc rắn có tên Vipratox (Cộng hòa Liên bang Đức) và Viprosalum (Liên Xô cũ) đã được chứng minh hiệu quả trong việc điều trị các chứng bệnh thấp khớp và viêm cơ. Mỗi 100g thuốc Vipratox chứa 0,1mg nọc rắn, 6g salicylat metyl và 3g long não, giúp giảm đau và giảm viêm hiệu quả.

Dựa trên những thành phần có sẵn trong các bài thuốc chữa đau nhức thấp khớp trong nước, một loại thuốc xoa bóp với nọc rắn cũng đã được áp dụng. Thành phần chính của loại thuốc này bao gồm: 0,1mg nọc rắn hổ mang khô, tinh dầu quế 1ml, tinh dầu hồi 1ml, tinh dầu khuynh diệp 5ml, tinh dầu hương nhu 0,5ml, long não 3g, và tá dược (kem stearat natri) vừa đủ cho 100g thuốc. Khi sử dụng, chỉ cần lấy 3 - 5g thuốc xoa lên vùng đau, xoa bóp đều đặn. Nên dùng thuốc 1 - 3 lần mỗi ngày để đạt hiệu quả tối ưu.

Lưu ý: Khi sử dụng nọc rắn hổ mang, cần bảo quản theo chế độ thuốc rất độc vì nếu sơ ý sẽ gây nguy hiểm đến tính mạng.

Thuốc xoa chứa nọc rắn có tên Vipratox và Viprosalum

Sản phẩm có chứa thành phần nọc rắn hổ mang

Thay vì sử dụng nọc rắn theo các phương pháp dân gian phức tạp và không đảm bảo hiệu quả, bạn có thể lựa chọn các sản phẩm chăm sóc sức khỏe chứa thành phần mật rắn như thuốc rắn số 1 Thái Lan.

Sản phẩm này được nghiên cứu và phát triển bởi các giáo sư, chuyên gia giàu kinh nghiệm tại các trung tâm Thái Lan như: Royal Thai Herb, Royal Park Thailand, Siam Park. Mật rắn trong sản phẩm được sử dụng với liều lượng nhất định, kết hợp với các thảo dược thiên nhiên để giảm độc tính, đảm bảo không gây tác dụng phụ và an toàn cho sức khỏe.

Sản phẩm có công dụng:

• Hỗ trợ thanh lọc, thải độc cơ thể.
• Điều trị bệnh trĩ bao gồm trĩ nội, trĩ ngoại và trĩ hỗn hợp.
• Hỗ trợ giảm các triệu chứng của dị ứng như nổi mề đay.
• Chữa bệnh viêm da cơ địa: vảy nến, vảy rồng và nấm da.
• Hỗ trợ điều trị bệnh Gout (Gút) (khi Kết hợp với thuốc rắn số 7)
• Thích hợp sử dụng cho người bị nóng gan và táo bón.

Thuốc rắn số 1 - Thanh lọc, giải độc gan

Nọc rắn hổ mang có tác dụng giảm đau, tiêu viêm, hỗ trợ điều trị các bệnh xương khớp và tim mạch. Hiện nay, thay vì sử dụng nọc rắn trực tiếp, người ta thường chọn mua các sản phẩm thuốc rắn Thái Lan, vừa đảm bảo an toàn cho sức khỏe vừa mang lại hiệu quả điều trị cao. Vui lòng liên hệ với Hàng Thái Chính Hãng để được tư vấn kỹ hơn về sản phẩm này.