Corticoid là gì? Công dụng, tác dụng phụ và cách sử dụng an toàn

Corticoid là gì?

Corticoid là nhóm thuốc chứa cortisol hoặc các dẫn chất của cortisol – một loại hormone do tuyến thượng thận sản sinh một cách tự nhiên trong cơ thể. Trên thực tế, corticoid còn được biết đến với các tên gọi viết tắt như steroid, corti hoặc cort.

Corticoid là nhóm thuốc chứa cortisol hoặc các dẫn chất của cortisol

Công dụng của corticoid

Corticoid mang lại nhiều công dụng trong điều trị y khoa:

• Chống viêm: Giúp làm giảm tình trạng sưng, đỏ và đau do viêm.

• Ức chế miễn dịch: Kiểm soát hoạt động quá mức của hệ miễn dịch, đặc biệt hữu ích trong điều trị các bệnh tự miễn.

• Điều hòa nội tiết: Hỗ trợ cân bằng hormone trong cơ thể, nhất là trong các trường hợp suy tuyến thượng thận.

• Giảm stress: Có tác dụng hỗ trợ cơ thể đối phó với căng thẳng.

• Tăng cảm giác hưng phấn: Gây phấn chấn tinh thần tạm thời, do đó corticoid bị xếp vào nhóm chất doping và cấm sử dụng trong thi đấu thể thao.

• Giảm nhanh triệu chứng dị ứng: Tác động nhanh trong cơ thể, giúp kiểm soát các phản ứng dị ứng cấp tính.

Corticoid thường được sử dụng trong điều trị nhiều loại bệnh lý, bao gồm:

• Hen phế quản (hen suyễn)

• Dị ứng

• Bệnh chàm và phát ban da

• Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)

• Các bệnh viêm đường tiêu hóa như viêm ruột, bệnh Crohn, viêm loét đại tràng

• Bệnh đa xơ cứng (MS)

• Lupus ban đỏ hệ thống

• Suy tuyến thượng thận (bệnh Addison)

• Viêm khớp dạng thấp

Ngoài ra, corticoid còn được bác sĩ chỉ định cho bệnh nhân sau phẫu thuật cấy ghép nội tạng nhằm ngăn ngừa hiện tượng thải ghép nhờ vào khả năng ức chế hệ miễn dịch.

Corticoid giúp chống viêm, ức chế miễn dịch, chống dị ứng

Tên các loại thuốc có chứa corticoid

Thuốc chứa corticoid là thuốc mà thành phần có chứa một trong các hoạt chất sau: prednisolone, prednisone, methylprednisolone, fluocinolone, fluticasone, dexamethasone, triamcinolone, betamethasone, beclomethasone,…

Hiện nay, trên thị trường có nhiều loại thuốc chứa corticoid:

• Thuốc Medrol: Có chứa methylprednisolone, thường được sử dụng để giảm viêm trong các bệnh lý viêm mãn tính.

• Thuốc Fucicort: Có chứa betamethasone, là thuốc bôi ngoài da giúp điều trị viêm da và nhiễm khuẩn.

• Thuốc Symbicort: Sử dụng trong điều trị hen suyễn, thuốc này chứa budesonide – một dạng corticoid dạng hít.

• Thuốc Flucinar: Có chứa fluocinolone, thường được chỉ định trong các bệnh viêm da như chàm, viêm da dị ứng.

• Thuốc Polydexa: Là thuốc nhỏ mắt chứa dexamethasone, giúp điều trị viêm và nhiễm khuẩn ở mắt.

Để nhận diện các loại thuốc có chứa corticoid, bạn có thể chú ý đến tên hoạt chất của thuốc. Phần lớn các thuốc thuộc nhóm này thường có tên kết thúc bằng “-olone” hoặc “-sone”. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng không phải tất cả đều tuân theo quy tắc này, một số hoạt chất như budesonide là ví dụ ngoại lệ.

Do đó, để đảm bảo an toàn khi sử dụng, bạn nên kiểm tra kỹ thông tin trên nhãn và tờ hướng dẫn sử dụng thuốc, bao gồm thành phần, công dụng, liều lượng, cách dùng, tác dụng phụ, hạn sử dụng. Đặc biệt, các loại thuốc có chứa corticoid cần được sử dụng dưới sự chỉ định và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ, tránh việc tự ý sử dụng để hạn chế rủi ro không mong muốn.

Corticoid được sử dụng trong trường hợp nào

Corticoid là nhóm thuốc được chỉ định trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau như viêm khớp dạng thấp, viêm đường ruột (IBD), hen phế quản, dị ứng, bệnh Addison (một rối loạn hiếm gặp do tuyến thượng thận không tiết đủ hormone cần thiết), bệnh viêm da,...

Corticoid có sẵn dưới nhiều dạng khác nhau, phù hợp với từng tình trạng bệnh:

• Viên nén, viên nang hoặc siro: Dùng để điều trị viêm và giảm đau trong các bệnh lý mạn tính như viêm khớp dạng thấp và bệnh lupus.

• Ống hít hoặc xịt mũi: Dùng để kiểm soát tình trạng viêm do hen suyễn và dị ứng mũi.

• Thuốc nhỏ mắt: Dùng để giảm sưng và hỗ trợ phục hồi sau phẫu thuật mắt.

• Kem hoặc thuốc mỡ: Dùng để điều trị các vấn đề về da như viêm da, chàm.

• Thuốc tiêm: Dùng để điều trị các triệu chứng liên quan đến cơ, khớp như đau, viêm gân hoặc dùng để điều trị sốc phản vệ.

Tác dụng phụ của corticoid

Các tác dụng phụ thường gặp khi sử dụng corticoid bao gồm:

• Tăng cảm giác thèm ăn.

• Tăng cân.

• Thay đổi tâm trạng.

• Yếu cơ.

• Mờ mắt.

• Mọc lông nhiều.

• Dễ bị bầm tím.

• Giảm khả năng chống nhiễm trùng.

• Mặt bị sưng.

• Nổi mụn.

• Loãng xương.

• Khởi phát hoặc làm nặng thêm bệnh tiểu đường.

• Khởi phát hoặc gây huyết áp cao.

• Kích ứng dạ dày.

• Cảm giác bồn chồn.

• Khó ngủ.

• Đục thủy tinh thể hoặc tăng nhãn áp.

• Cơ thể giữ nước, gây sưng phù.

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích nhưng corticoid cùng tìm ẩn không ít tác dụng phụ

Cách sử dụng corticoid an toàn

Có nhiều cách sử dụng corticoid để điều trị bệnh một cách an toàn. Tuy nhiên, bệnh nhân nên thăm khám bác sĩ chuyên khoa để được chỉ định phương pháp điều trị phù hợp, tránh việc lạm dụng thuốc có thể gây hại cho sức khỏe.

Corticoid dạng uống 

Corticoid dạng uống (viên hoặc siro) nên sử dụng cùng với thức ăn để giảm thiểu tác động tiêu cực lên dạ dày. Không nên tự ý ngừng thuốc đột ngột, bác sĩ sẽ hướng dẫn giảm dần liều corticoid trước khi ngừng sử dụng để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

Corticoid dạng xịt hoặc phun 

Corticoid dạng xịt hoặc phun thường ít gây ra tác dụng phụ nghiêm trọng. Tuy nhiên, một số tác dụng phụ có thể gặp là nấm miệng và khàn giọng. Những vấn đề này có thể được phòng ngừa bằng cách sử dụng đúng kỹ thuật xịt – hít và súc miệng sau khi dùng thuốc.

Corticoid dạng bôi

Thuốc mỡ hoặc kem corticosteroid thường được sử dụng từ 1 đến 2 lần mỗi ngày, vào buổi sáng hoặc tối. Thời gian điều trị có thể kéo dài từ vài ngày đến 6 tuần, cho đến khi tình trạng viêm thuyên giảm. 

Khi sử dụng corticoid dạng kem, chỉ nên dùng một lượng nhỏ để bôi lên da nhằm hạn chế việc thuốc hấp thu quá nhiều vào cơ thể và giảm thiểu nguy cơ tác dụng phụ không mong muốn. 

Tránh bôi thuốc lên các vùng da bị xước hoặc dễ bị ma sát. Tùy vào tình trạng bệnh và vùng da cần điều trị, bác sĩ da liễu sẽ chỉ định loại corticoid phù hợp, có thể là nhẹ, trung bình, mạnh hoặc rất mạnh.

Corticoid dạng tiêm

Không nên tiêm corticoid nếu vùng tiêm đang bị nhiễm trùng hoặc có nhiễm trùng ở các khu vực khác trong cơ thể. Đối với những người có vấn đề về chảy máu hoặc đang sử dụng thuốc chống đông máu (thuốc loãng máu), việc tiêm corticoid có thể gây chảy máu tại chỗ. Vì vậy, những bệnh nhân này cần thận trọng khi sử dụng corticoid dạng tiêm.

Chống chỉ định của thuốc corticoid

Thuốc corticosteroid không được khuyến cáo sử dụng cho những người có phản ứng dị ứng với thuốc kháng viêm corticosteroid, người có tiền sử viêm loét dạ dày – tá tràng, tiểu đường, cao huyết áp hoặc những người đang mắc các bệnh nhiễm trùng, nhiễm virus hay nấm toàn thân.

Corticoid cần được sử dụng dưới sự chỉ định và theo dõi chặt chẽ của bác sĩ

Mong rằng bài viết này đã giúp bạn nắm rõ hơn về lợi ích và tác hại corticoid. Bạn không nên tự ý mua thuốc mà hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào, bao gồm cả corticoid.

Nguồn tham khảo:

1. Cleveland Clinic (n.d.), Corticosteroids, truy cập từ https://my.clevelandclinic.org/health/drugs/4812-corticosteroids

2. Dresden, D (14/09/2023), What to know about corticosteroids, Medical News Today, truy cập từ https://www.medicalnewstoday.com/articles/corticosteroids#types

3. Mayo Clinic (09/12/2022), Prednisone and other corticosteroids, truy cập từ https://www.mayoclinic.org/steroids/art-20045692

4. Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG) (23/02/2017), Eczema: Steroids and other topical medications, InformedHealth.org – NCBI Bookshelf, truy cập từ https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK424899/